گزارش نشست كتاب مسائل اصلي فلسفه

رها كردن عقل از افسون زبان

غزاله صدر منوچهري

به‌تازگي كتاب «مسائل اصلي فلسفه» نوشته اليوت سوبر با ترجمه رضا يعقوبي در نشر كرگدن منتشر شده است. اليوت سوبر (۱۹۴۸) دكتراي فلسفه خود را از دانشگاه هاروارد اخذ كرده و اكنون استاد فلسفه دانشگاه مديسون است. او به فعاليت در حوزه فلسفه زيست‌شناسي و فلسفه علم براي عموم شهره است و پيش‌تر، كتاب «فلسفه زيست‌شناسي» سوبر از مجموعه راهنماي فلسفه بلك‌ول به فارسي ترجمه و در ايران منتشر شده است. سوبر در كتاب «مسائل اصلي فلسفه» همانطور كه از عنوان كتاب برمي‌آيد، به موضوعاتي چون چيستي فلسفه، فلسفه دين، معرفت‌شناسي، فلسفه ذهن و اخلاق مي‌پردازد. او در اين ۳۵ فصل به برخي متون كلاسيك اشاره مي‌كند و مي‌كوشد با اين متون وارد گفت‌وگو شود تا مخاطب را نيز به درگير شدن با اين ايده‌ها و ارزيابي و بهبود آنها تشويق كند. همچنين سوبر مي‌كوشد ربط و نسبت مسائل سني يا معاصر فلسفه را با مسائل زندگي روزمره معاصر مطرح كند. اين كتاب به ‌شيوه آموزشي نوشته شده و از درسگفتارهاي اين استاد دانشگاه در مديسون استخراج ‌شده و سال‌هاست به نوآموزان فلسفه تدريس مي‌شود. گفتني است مترجم اين كتاب، رضا يعقوبي، دانش‌آموخته مهندسي برق است و برگردان فارسي مجموعه چهارجلدي «تاريخ فلسفه غرب» آنتوني كني را در كارنامه خود دارد. نشست نقد و بررسي «مسائل اصلي فلسفه» اليوت سوبر سه‌شنبه پنجم دي با حضور حسين شيخ‌رضايي، رضا يعقوبي، علي‌اصغر محمدخاني و با پخش پيام تصويري اليوت سوبر به‌ مناسبت انتشار اين كتاب در ايران در مركز فرهنگي شهر كتاب برگزار شد. آنچه مي‌خوانيد گزارشي از اين نشست است.

ضرورت فلسفه در جهان امروز

گفت‌و‌گوی ماهنامه‌ی تجربه با رضا یعقوبی به‌بهانه‌ی ترجمه‌ی کتاب «روشنگری» از آنتونی کنی

رضا یعقوبی نویسنده و پژوهشگر حوزه‌ی فلسفه، علوم‌انسانی و مترجمی شناخته‌شده و فعال است. از او آثار بسیاری ترجمه و یا به رشته‌ی تحریر درآمده است که می‌توان به مجموعه‌‌ی «تاریخ فلسفه» و «ایمانوئل کانت» آنتونی کنی اشاره کرد. کتاب «روشنگری» آخرین ترجمه‌ی او از آنتونی کنی است که در آن به تاریخ و نحوه‌ی شکل‌گیری جنبش روشنگری، تأثیرات آن و مهمترین متفکران و فیلسوفان این جنبش پرداخته است. روشنگری، جنبشی بود که در قرن هجدهم در اروپا آغاز شد و مبنای تغییرات فکری و فلسفی بسیاری را بنا نهاد و پایانی برای خودکامگی قرون‌وسطایی و سلطه‌ی دولت و کلیسا شد.

به بهانه‌ی آخرین ترجمه‌ی او از آنتونی کنی تحت عنوان «روشنگری؛ تاریخ مختصر» با او به گفت‌وگو نشستیم.

اصول مبارزه با نیهیلیسم 

رضا یعقوبی

کیرکگارد اغلب پدر اگزیستانسیالیسم دانسته می‌شود، ولی به معنایی می‌توان او را پدر نیهیلیسم هم دانست، با اینکه نه تنها نیهیلیست نبود، تمام عمرش را وقف ایمان کرد. ولی اندیشه‌های او به شکل تناقض‌واری به پوچ‌گرایی و نیهیلیسم انجامید. او را باید در حقیقت پدر سابجیکتیوته بدانیم، به دلیل این جملة‌ معروف او که «حقیقت امری سابجکتیو است» (سابجکتیو اینجا به معنای درونی/باطنی است) و سرآغاز جنبشی شد که حقیقت را مستقل از عینیت جستجو می‌کرد. کیرکگارد مخالفتی بنیادین با هگل داشت و معتقد بود که هگل، امر باطنی و درونی یعنی خدا (یا مطلق) را در تاریخ به عینیت درمی‌آورد و امر درونی را به امر تاریخی تقلیل می‌دهد. و از آنجا که کیرکگارد در عصری می‌زیست که امر درونی و سابجکتیو معادل با امر معنوی و غیرمادی بود، در اعتراض به هگل قائل شد به اینکه حقیقت، امری درونی (سابجکتیو) است و نمی‌توان به طریق عینی به آن دست یافت.

این روزها که تب و تاب گفت وگو و اندیشه در کشور بالا گرفته، غالبا مشاهده می کنیم که وقتی دو نفر باهم بحثی را آغاز می کنند، یکی از طرفین یا هر دو، می خواهند در پایان به یک گزاره جزمی برسند. برای همه ما پیش آمده که گاه پس از مدت زیادی استدلال آوردن، با نظر مخاطبی مواجه شویم که بدون حتی یک استدلال، حکم دلخواه خودش را با پافشاری و با ناشنیده گرفتن دلایل ما به سمت مان پرتاب می کند و حیرت می کنیم که دیگر چه جای سخن گفتن است. مساله زمانی دو چندان می شود که در جوامع توسعه نیافته این نحوه گفت وگو فراوانی دارد و سماجت و به خاک مالیدن بینی مخالف بر اثبات مدعا یا بیان گزاره غیرجزمی پیشی می گیرد. روانشناسی این نحوه برخورد به شرایط اجتماعی بستگی دارد یعنی به نحوه پرورش ذهن جزم اندیش در بستر آن جامعه.

دشمنان آزادي دانشگاهي

آنتونی كنی
ترجمه: رضا یعقوبی

روزنامه شرق: اخراج بیژن عبدالکریمی، دانشيار فلسفه، از دانشگاه آزاد به‌بهانه دفاع از نظام سلطنت پهلوی هفته گذشته انعکاس زیادی در رسانه‌ها و فضای عمومی و در میان دانشگاهیان داشت؛ تا‌جایی‌که به علت گستره اعتراضات، دانشگاه آزاد از تصمیم اولیه خود عقب نشست و اجرای این حکم را تا زمان رسیدگی در هیئت عالی تجدیدنظر این دانشگاه به تعویق انداخت. فارغ از محتوای انتقادها و شخصیت علمی عبدالکریمی و مواضع سیاسی او، از نظر بسیاری از اهل فلسفه این حکم و رواج چنین مداخله‌هایی که البته مسبوق به سابقه است، نقض آشکار آزادی دانشگاهی دانسته می‌شود که به رشته فلسفه و شخصی خاص محدود نمی‌ماند و تضعیف نهاد شکننده علم را در کشور در‌پی خواهد داشت. آزادی دانشگاهی از ارکان نظم اجتماعی دوران مدرن است که طبق آن فرد دانشگاهی اجازه و مصونیت به‌چالش‌کشیدن همه دیدگاه‌های پذیرفته‌شده و رایج را دارد و می‌تواند دیدگاه‌هایی مناقشه‌برانگیز در حوزه‌ کار خود عرضه کند. بر این اساس، نهادهای قدرت نه‌تنها حق اعمال فشار به‌منظور اثرگذاری بر محتوای سخن فرد دانشگاهی را ندارند، بلکه باید فضا را برای تبادل افکار و نظرات در محیط‌های علمی فراهم آورند تا مناقشه‌های علمی در محیط‌های طبیعی خود، و نه با دخالت عناصر اثرگذار بیرونی، حل‌وفصل شوند. آنچه در ادامه می‌آید مقاله‌ای است درباره آزادی دانشگاهی از کتابی با عنوان «برج عاج» نوشته آنتونی کنی، فیلسوف برجسته اهل انگلستان.